Panangmonitor iti Biodibersidad a nakabasar iti Komunidad

Panagsanay ti ICCS iti pamay-an ti panangmonitor iti Biodibersidad

Ti Interdisciplinary Centre For Conservation Science (ICCS) ket maysa a grupo dagiti agsuksukisok a nakabase idiay Departamento ti Biolohia, Unibersidad ti Oxford. Babaen iti panagsukisok ken panagtinnulong iti intero a lubong, ti ICCS ken dagiti kakaduana ket agtrabtrabaho iti nagbaetan dagiti sosial ken ekolohikal a pamay-an tapno mangtaming kadagiti kangrunaan nga issue iti agdama a konserbasion, a mairaman ti nagbaetan ti konserbasion, kinapatas ken dagiti karbengan ti tao.

Ti kangrunaan a pokus ti ICCS iti Proyekto a Transformative Pathways ket ti panangipaay iti on-the-ground a suporta ken panagsanay kadagiti Nainsigudan nga Umili wenno katutubo ken lokal a komunidad iti panagplano, panangipatungpal ken panangmonitor kadagiti estratehia para iti konserbasion ken sustenable a pannakausar iti daga da. Ti direkta a pannakipagtrabaho kadagiti lokal ken nasional a kasosyo, ti ICCS ket makitinnulong a mangpadur-as ken mangipiloto iti maysa a suite dagiti metodolohiya ken wagas ti panagmonitor iti biodibersidad para iti lokal a pannakausar ken mangted iti suporta iti panagyaplikar kadagitoy tapno mapasayaat dagiti kaugalian a sistema ti konserbasion ken panangtarawidwid iti rekurso. Idi maika-17 ti Oktubre tawen 2023, da Stephanie Brittain manipud iti ICCS ken Tom Rowley manipud iti Forest Peoples Programme (FPP) ket nagbisita iti Ogiek ili iti Mt. Elgon idiay Kenya, tapno mapasayaat ti panagsanay iti panangmonitor iti biodiversity nga idauluan ti komunidad.

Apay bantayan ti biodibersidad?

Nabayagen a sinalakniban dagiti tattao nga Ogiek ti nabaknang a biodibersidad ti Mt. Elgon, ngem mabasbasaran da latta ti pananagpapanaw iti bukod da a daga iti nagan ti konserbasion. Ti pannangabak da iti won a landmark ruling idi tawen 2022, a mangibagbaga iti napalabas a pannakapapanaw da iti bukod da a daga ket saan a nainkalintegan,kayat itan dagiti Ogiek nga ipakita nga adda da iti benneg ti konserbasion

ken dagiti tradisional nga aramid ken wagas da a panagtarawidwid iti daga ket makagunggona iti nabaknang a kina-nadumaduma ti bantay Elgon.

Tapno magun-od daytoy,kayat dagiti Ogiek a komplementaran ti nabaknang a lokal a nainsigudan wenno katutubo a pannaka-ammoda ken agtultuloy nga aramid da iti panang-monitor kadagiti sientipiko a pamay-an tapno maipakita ti nabaknang a biodibersidad ti daga da iti nasaknap a mangngegan iti amin, agraman dagiti agprak-praktis iti konserbasion ken agar-aramid iti patakaran. Dagiti datos ti panangmonitor iti biodibersidad ket usaren met ti komunidad a mangiwanwan iti agtultuloy a panang-usar kadagiti natural a gameng wenno rekurso, a maitunos kadagiti By Laws da. Gapu iti daytoy a rason,napateg unay ti panagsanay kadagiti pamay-an ti panagmonitor.

Nupay dagiti mapa ti satellite ket makaipaammo iti pannakapukaw ti kabakiran bayat ti panaglabas ti panawen, dina ipakita no kasano ti kasasaad ti biodibersidad iti uneg dagita a kabakiran, isu a kasapulan ti panagmonitor iti biodibersidad.

Anya ti kasapulan a ma-monitor ken apay?

Dua a kakadua(fellows)iti biodibersidad manipud iti komunidad ti addaan iti 3-bulan a programa ti panagkakadua wenno fellowship (manipud Abril inggana Hulio iti tawen 2023) tapno mangpadur-as iti panangmonitor iti biodibersidad a nakabatay iti komunidad idiay Oxford University, kas paset ti proyekto ti IKI Transformative Pathways, ken mangidaulo pay kadagiti workshop a panagsinnukat iti kaamuan nu sadinno nga idiay da nga nangibinglay kadagiti nabaknang a kaamuan da iti Bantay Elgon ken dagiti karit ti konserbasion kadagiti akademiko ken agprak-praktis manipud iti intero a UK. Sakbay a sinmarungkarda idiay Oxford, indauluanda ti umuna a miting ti komunidad a sadiay dagiti prioridad a target a kita para iti panagmonitor ket nalasin. Dagiti kangrunaan a kita ti ayup ken mula ket nairaman ti:

• Kawayan wenno Bamboo (e.g. ti panagwaras ken sustenable wenno ti aramid a makaanay nga panag-apit).
• Olibo nga Africano wenno African Olive(e.g. ti maikaniwas a panagpu-or iti kayo tapno agbalin nga uging ken maikaniwas a panagtroso)
• Teka ti Elgon wenno Elgon Teak (e.g. maikaniwas a panagtroso)
• Makaagas a mulmula
• Bushbuck and dik-dik (e.g. panagwaras ken pangta kadagiti species manipud kabangibang a komunidad)
• Elepante (e.g. panagwaras ken panagkakadua)
• Hyena(e.g. Panang-dokumento iti panagsida kadagiti taraken tapno makaaramid kadagiti posible a solusion)

Nabigbigda met laeng dagiti pagilasinan ti nasalun-at a teritorio,kas iti nadalus nga angin, danum, daga a mangsalaknib iti kina-tao da, panagraem dagiti panglakayen kadagiti agtutubo wenno kabataan, nawadwad a kayo ken balay dagiti uyokan, ken kaadda ti erbal nga agas, a mabalin a mausar mangpadur-as iti holistiko a panagrikna no ania dagiti paset ti teritorio da ket nasalun-at wenno saan a naibasar iti nainsigudan wenno katutubo a kaammuan.

Panagsanay

Sinmangpet da Tom ken Stephanie idiay Kenya idi maika-17 ti Oktubre tawen 2023 nga addaan panggep a mangpasayaat iti kabaelan dagiti staff ti CIPDP ken ti lokal a komunidad kadagiti teknik ti panangmonitor a mangkomenda kadagiti agdama a nainsigudan wenno katutubo a kaamuan ken impormal a panagregget da a mangmonitor. Iti las-ud ti tallo(3) nga aldaw, nangisayangkat iti panagsanay para iti lima(5) a kameng ti staff a nairaman iti proyekto a Transformative Pathways. Sinaruno daytoy ti miting ti komunidad idiay Laboot. Nasken unay ti panagsanay dagiti staff tapno masanay ken matarabayan da kadagiti panang-monitor iti komunidad.

Iti komunidad, ti panggep ket tapno maiyam-ammo ti trabaho a panangmonitor kas sumaruno manipud iti agtultuloy a naballigi a trabaho da a panag-mapa, ken agsapul iti pammalubos para iti daytoy sumaruno a paset.

Iti panagsarita na iti miting, kinuna ni Stephanie a “ti panagmonitor ket saan a mangsukat iti nainsigudan wenno katutubo a pannakaammo iti siensia,no di ket pagtitiponena dagitoy a dua tapno makaaramid iti napigsa nga argumento para iti panangaywan iti aglawlaw”. Inted ti komunidad ti pammalubosda, ti maysa kadakuada ti nangibaga a “bantayan tayo ti biodibersidad tayo para iti intergenerational transfer of knowledge”.

Uppat(4) a pamay-an ti panamag-monitor ti mausar a mangkomenda kadagiti agdama nga aramid dagiti nainsigudan wenno katutubo ti berbal a panag-report kadagiti panglakayen ken panagpasiar iti kabakiran ken panagsukimat iti nangato a puntos iti panag-sarbey:

• Kuadrado wenno Quadrats – Ti sistematiko a pamay-an ti panagala ti sample a mairaman ti panagusar kadagiti kuadrado wenno rektanggulo a kuadro (kuadrado) a naikeddeng ti kadakkel da tapno mag-urnong ti datos ti pannakaiwaras ken kinaadu dagiti mula, ayup wenno dadduma pay n ga organismo iti es pesipiko a lugar. Dagiti monitor ket sistematiko a maikabil, a partikular a nakapokus iti sinturon (bamboo forest belt) a kabakiran ti kawayan ken mai-rekord ti tipo ken kaadu dagiti organismo iti uneg dagitoy, ebidensiya ti panagani, ken panagusar ti tao,ken panangulit iti proseso iti panagbinnalasiw ti adu a kuadrado iti panaglabas ti panawen tapno makaurnong kadagiti representatibo a datos para iti panagamiris.
• Line transect- Ti tekniko ti panagkolekta ti datos a mairaman ti panangipatakder ti kasakbayan a naikeddeng a linia (transect) iti uneg ti teritorio,iti dayta a magna dagiti monitor tapno i-rekord ti kaadda ken masansan a lokasion dagiti mula, dingnguen wenno aktibidad ti tao. Babaen iti sistematiko a panagsurbey iti linia ti transect ken panag-rekord kadagiti mainaig a datos, a kas dagiti pagsurotan, panag-umok, wenno direkta a makitkita,
  dagiti managsisarak ket mabalin da a sukimaten ti pannakaiwaras ken kinaadu dagiti ag-gargaraw ken di-magaw-at nga organismo. Daytoy ket mabalin a makatulong iti panag-monitor iti presensia dagiti elepante ken dadduma a mamalia, wenno ti ebidensia ti maikaniwas a panag-troso, panaganup wenno panagpu-or para iti uging.
• Silo ti kamera (Camera traps)– Maysa a saan a makaraut a teknik ti panagkolekta ti datos nga agus-usar kadagiti motion-activated camera tapno makaala kadagiti ladawan wenno video dagiti atap nga ayup ken organismo iti natural a pagnanaedan da, a mangipaay ti napateg nga impormasion iti kaadda, kababalin ken padron ti aktibidad da. Dagiti silo ti kamera ket estratehiko a naikabil kadagiti lugar ti interes da a kas dagiti desdes wenno espesipiko a lugar ti panagadal tapno makatiliw ti datos kadagiti ayup, partikular dagiti managbabain, nocturnal wenno manglikliklik ti pannakilangen iti tao.
• Mapeo – Maysa a libre a toolset para iti panagdokumento, panagbantay,ken panang-isimpa kadagiti adu a kita ti datos. Amin a datos ket tagikua iti komunidad a bukbukod da. Ti dadduma a kameng ti komunidad ket addaan iti pannakaammo iti Mapeo, mausar to ti Mapeo para iti panagkolekta iti datos ta adu a kameng ti komunidad ti nasanayen iti Mapeo, ken pamiliar to dayata kadakuada.

Plano ti panagmonitor

Maaramid ti monitoring iti walo (8) a purok a mangsaklaw iti amin a sona ti ecolohia ti Mt. Elgon. Tunggal purok ket mang-inominar ti uppat (4) a tao tapno agserbi nga agmonitor.

Sarunuen daytoy ti pilot phase a binulan a mang-urnong dagiti agmonitor iti datos. Apaman a naipakita da ti kinalaing da iti panagkolekta ti datos, mangrugin ti naan-anay a pannakairuar, a ti panagkolekta ti datos ket mapasamak maminsan iti tunggal tallo(3) a bulan.

Dagiti prinsipyo nga iggen ti komunidad ti Ogiek ket mangiturong iti proseso ti panagbantay, a mabalin a dakkel a tulong met laeng iti pannakaparang-ay, panagpapada dagiti karbengan iti daga ti komunidad ken dagiti panagregget ti konserbsion.