Dagiti nainsigudan wenno katutubo (wenno nainsigudan nga umili) a komunidad ti nalabit kakaisuna a grupo dagiti tattao idiay Africa nga agtagtaginayon pay laeng kadagiti tradisional a pagalagadan ken kultura da. Kadawyan, ti wagas ti panagbiag da ket idikdikta ti aglawlaw da ken dagiti magun-odan a natural a gameng, ken tapno makipagbiag a maitunos iti nakaparsuaan, masapul a mangbukel kadagiti wagas a mangipasigurado iti agtultuloy a panagbiagda. Ti nabaknang a nainsigudan a kaamuan ket maipasa manipud iti maysa a henerasion iti maysa pay a henerasion, maporma dagiti kasapulanda iti pagbiagda ken ti masakbayan.
Dagiti okasion kas iti sangalubungan nga aldaw dagiti nainsigudan nga umili ket perpekto a plataporma para keniada tapno ipakita ken ipasa dagitoy a kaamuan kadagiti ub-ubing a henerasion. Ipakita da giti kankanta ken salsala dagiti napalabas a kapadasan ken maikkanda iti namanama para iti masakbayan, ken iti umadani a masakbayan.
Tipo: Artikulo
Rehiyon: Africa
Pagilian: Kenya
Theme: Tradisional ken lokal a kaammuan; Dagiti sustenable a pangkabiagan; Konserbasion nga idadauluan ti komunidad
Partner: Chepkitale Indigenous People Development Project (CIPDP)
Ti komunidad ti Ogiek iti Mt. Elgon ket minarkaanda ti aldaw dagiti nainsigudan nga umili para iti tawen 2023 ket addaan kadagiti napapateg a punto nga adal a masursuro manipud kaniada.
• Ti komunidad iti Ogiek ti Mt. Elgon a mangsenyal iti Sangalubungan a Nainsigudan wenno katutubo nga aladaw iti tawen 2023 (World Indigenous day 2023) babaen ti panagkanta ken panagsala.
Iti panagnaed iti kabakiran sipud pay idi un-unana ken makasangsango kadagiti nabayagen a pannakapapanaw, dagiti panagregget a masalaknib ti namagbalin kadakuada a mangabak iti historikal a kaso iti korte, nu sadinno a ti parte ti daga da, ket nagbalin a daga para iti publiko, ket naisubli iti komunidad. Iti adayo ken nasaknap, isuda ti mangay-aywan iti konserbasion.
Adal manipud iti Mt. Elgon para iti nainsigudan nga umili nga aldaw
Agarup sangaribo a tattao a bukbuklen dagiti agtutubo wenno kabataan, panglakayen ken opisyal ti lokal nga administrasion ti nagparang para iti nasao nga aktibidad. Naipabuya dagiti nagduduma a grupo dagiti kanta ken sala nga addaan kadagiti makaisuro a mensahe. Maysa a nalatak nga artista ti komunidad ti nangputar iti kanta a napauluan iti “moomi olre kerkeey kooreenyoo”, a mangipatarus nga awanen ti sabali a kas iti daga tayo, espesipiko para iti aldaw. Dinayaw na ti Chepkitale kas lugar a naparaburan kadagiti gameng ket ngarud masapul nga itultuloy ti komunidad ti agkonserba.
Ti mensahe panggep iti panagkonserba ket naipadanun babaen iti panagpabuya (drama form) a makapalinglingay ken makaisuro. Iti maysa nga eksena iti pabuya, makita ti dua a babbai mangputputed iti kayo tapno adda usaren da a pangsungrod ngem bigla nga inmay ti maysa a panglakayen kadwa na ti maysa a ranger ti kabakiran ket tiniliw da isuda. Ipakita ti nasao nga eksena ti panagtinnulong dagiti ahensia ti panagkonserba ti komunidad tapno lapdan ti pannakaibus ken pannaka-kalbo ti kabakiran. Dagiti dadduma nga pabuya ket ti panang-iparit iti panaganup, panang-itandudo iti panagkabakiran ken iti met bangir na ket ti panangparegta iti nasayaat a relasion iti nagbaetan ti komunidad ken dagiti administrasion ken ahensia ti panagkonserba.
Panagpabuya dagiti babbai iti skit tapno maupay dagiti addang a pannakapukaw dagiti kabakiran.
Panagpabuya dagiti babbai iti skit tapno maupay dagiti addang a pannakapukaw dagiti kabakiran.
Dagiti tulbek wenno napapateg a maadaw nga adal
- Tunggal maysa ket addaan akem iti panagkonserba iti aglawlaw. Ar-aramiden dagiti lallaki ti natalged a panagtaraken babaen ti panagliklikda iti nalabes a panagpagarab ken nalabes a panagtaraken. Dagiti babbai lapdan da ti pannaka-kalbo ti kabakiran babaen iti panagkolekta kadagiti nagango a kaykayo a pagsungrod (saan pay a panagputed kadagiti kaykayo) ken panagsanay iti panagaramid iti basket kas pagapuan iti pangkabiagan. Laplapdan met dagiti agtutubo wenno kabataan ti panag-anup ken panagpuor iti kayo tapno agpartuat iti uging.
Adda rason ti tunggal pagalagadan ti kultura. Ti pagarigan ket ti clan totem system a naibatay kadagiti atap nga ayup. Daytoy ket nangikabil ti pagrebbengan kadagiti amin a kameng ti puli wenno miembro ti clan a mangsalaknib iti ” taraken/ayup da”.
Saan koma nga nagkedked dagiti kameng ti komunidad iti politika. Rumbeng nga ikagumaan da ti makiraman kadagiti proseso ti panagdesision nangruna kadagiti banag a mangsagid kadakuada iti maysa a wagas wenno sabali. Agtaud dagiti dadakkel a panagsusupiat gapu ta saan a nairaman wenno nakonsulta ti komunidad iti proseso ti panagaramid iti desision.
Babaen iti pannakipulapol wenno panagsinnukat (cultural exchange/interactions) iti kultura ket mapaspasamak ti pannakaawan wenno naan-anay a pannaka-pukaw ti kultura, naasimila wenno masukatan ken agtaud ti baro a kultura. Gapu ta naisina wenno nasulsulinek ti ayan ti Mt. Elgon, nagtalinaed a kas iti dati dagiti kultura ken aramid dagiti Ogiek iti adun a siglo. Ti panagngato ti edukasion ket nagbalin a peggad kadagiti nainsigudan a kultura ta basbassit ti panawen dagiti agtutubo wenno kabataan kadagiti panglakayen da. Ti Indigenous Knowledge ket maipasa babaen ti apprenticeship kayatna a sawen no basbassit ti panawen dagiti agtutubo kadagiti panglakayen, bumasbassit ti tradisional a pannakaammo a maipasa. Maysa pay, ti edukasion ket idatag na ti naballikug a panagbuya maipanggep kadagiti nainsigudan a tradisional ken pammati.
Iti napalabas, pabasulen dagiti panglakayen dagiti agtutubo/kabataan gapu iti kastoy a pannakadadael ti nainsigudan a pammati. Ti pannaka- puted ti silpo ti dua a grupo ket kaipapanan a saan a maiwanwan dagiti agtutubo babaen kadagiti panglakayen, ket ngarud agtigtignay da nga awan iti kaamuan (wenno ignorante). Kinapudno na, agpada a dagiti panglakayen ken agtutubo/kabataan ti nakabasol, ngem iti nabiit pay, nagbalbaliw daytoy bayat nga umad-adu dagiti agtutubo a mairamraman iti dokumentasion ti nainsigudan a pannakaammo ken dagiti dadduma ket aktibo a mairamraman iti panag-mapa
(maysa a proyekto a nairanta a mangpataud iti ebidensia kadagiti beddeng ti teritorio ti komunidad ken panangilasin kadagiti puntos ti interes). Iti agdama, aktibo ti takder dagiti agtutubo kadagiti banbanag ti komunidad.
Naragsak a babbai a taga Ogiek a mangselebrar iti sangalubungan nga aldaw dagiti nansigudan wenno katutubo nga Umili iti tawen 2023
Panangipakita iti nadumaduma a nainsigudan wenno katutubo a semilia ti kayo bayat ti Sangalubungan a Nainsigudan nga aldaw iti tawen 2023
Adda direkta a pakainaigan ti kultura ken konserbasion. Dagiti pagapuan ti pangkabiagan kadagiti nainsigudan a komunidad ket mapilitan da nga agaramid kadagiti addang a mangipasigurado iti panagtultuloy ti rekurso. Saan laeng a mangpartuat iti rikna a panagtagikua no ‘di ket mapartuat ti panagbalin a responsable.
Ti panagsuporta kadagiti naninsigudan a komunidad tapno usaren da dagiti tradisional nga aramid ken nainsigudan a kaamuan ket panang-itandudo iti panag-konserba. Babaen iti panangbigbig iti naaramidan da, ti panang-ipaay iti edukasion iti konserbasion ken panangyam-ammo kadagiti proyekto a makaanay a pangbiag, mabalin a pabassiten ti kapilitan a panagnamnama kadagiti gameng ti kabakiran. Agarup innem a gasut (600) a kameng ti komunidad ti pinmauneg iti panagsanay iti konserbasion sipud iti nagrugi ti proyekto a Transformative Pathways Project.
