Ni Fiorella Lopez manchari ket agtawen ti Trentay siete(37) maysa a Yaneshian a babai nga agigian idiay Union de la Selva, Peru. Dinmakkel isuna iti Lola na inggana agtawen isuna ti siete(7) santo umakar idiay Lima tapno agtrabaho.
“Iti unos ti biag ko kayat ko nga agpataud iti bukod ko nga pagbirokan wenno income, isunga ti makagapu nu apay kayat ko iti aw-away,” kunana bilang miembro ti komunidad.
Idi natay ni ama na, naipatawid kanyana ti ektarya ti daga nga isu ti agdama a pagigianana ken bilang akin bagin iti daga. Ditoy a tiempo nga inmakar a kaduana ti pamiliana manipud Lima santo idiay Union de la Selva. Ittata, miembro isunan iti komunidad, kayat na a sauwen adda kontribusyon na iti panagdur-as ti komunidad, makipaset kadagiti trabaho iti komunidad, dumar-ay iti taripnong tapno makipaset kadagiti desision ken panagsuporta ti tunggal maysa kadagiti isyu ti daga. Bilang aktibo a miembro ti komunidad ket maited kenkuana ti suporta dagiti lider nu tiempo ti rigat. Saan a gagangay kadagiti babbai tapno agbalin a miembro ti komunidad; kadawyan ket lallaki ti maadaan iti kastoy a gundaway ken takem.
Ngem saan laeng a daytoy ti makagapu nu apay irepresentar ti kabakiran ti napateg unay nga espasio iti biag dagiti mangidadaulo. Kadagiti napalabas a bulan sakbay a natay ti lolo na, kanayon na ibaga kenni Fiorella a makisurot ta mapan da agkayo. Bayat ti pannagna da iti dalan, intudo ni lolo na ti maysa a klase ti Tornillo (Cedrelinga Cateniformis) a kayo ket inbaga na : “ dagitoy a kaykayo ket para kenka tapno malaglagip dakami kenni lolam, padakkelem ken aywanam isuda”. Inbingay ti lolo ken lola na ti adu a panawen da manipud kaubing na, ket intrato na isuda a kas dadakkel na. Dagiti dua (2) a kayo ti Tornillo ket nakatakder pay laeng inggana iti agdama ken dumakdakkel da iti igid ti kalsada a malablabasan tunggal mapan agala isuna ti pagsungrod.
“Para kanyak, kanayun a napateg ti panang-preserba ti biodibersidad iti teritorio mi, saan a lohikal ti panagbiag iti kabkiran nga awanan kaykayo, nu aywanak ti kabakiran ket mapalubusanak met nga agbiag, daytoy nga aglawlaw ket tulungan datayo nga agbiag a nasalun-at, nadalus ti angin a malang-ab, kalmado ti rikna, mainayon ti panagsukay iti daga ket ti panag-aywan kadagiti ayup nga agnanaed kadagitoy a lugar” kunani Fiorella.
A kas resulta ti panagbalbaliw ti klima,nakissayan dagiti ikan iti karayan ken ayup iti kabakiran. Malaglagip ni Fiorella idi damo nga inmakar iti daga a tinawid ni tatangna, nagnaed a kaduana ti pamiliana iti bassit a balay a naipatakder iti dandani a tengnga ti dagana iti nangato a paset ti kabakiran,apaman nga agibelleng isuna ti nag-ukisan na iti kamote tapno agluto ti Mazato, dagiti ayup ken billit kas koma iti armadillos, zamanos, paujiles ken mishos ket inmasideg a mangkakan kadagiti inbelleng na;ngem kalpasan ti di mangidumduma a panaganup, ket nagsardeng dan nga umay. Dagiti tumatayab a naruwam nga agumok kadagiti kaykayo iti talon na, ken ti di mangidumduma a panagkalap babaen iti makasabidong a barbasco ket nangitunda iti pannakapukaw dagiti ikan kadagiti karayan nga asideg iti pagtaenganda.
Tipo: Artikulo
Rehiyon: The Americas
Pagilian: Peru
Tema: Ti konservasion nga idadaulo ti komunidad, Dagiti sustenable a pangkabiagan and Tradisional ken lokal a kaammuan
Partner: CHIRAPAQ
Agtrabtrabaho ni Fiorella iti talonna kadwa na ti annak na a da Mauricio (agtawen ti 14) kenni Yulian (agtawen iti 9). Ladawan ni Luisenrrique Becerra Velarde
Inkagumaan ni Fiorella a mang-iyuman iti National Institute of Natural Resources (wenno INRENA)ken iti National Service of Forests Fora and Fauna (wenno SERFOR)tapno protektaran dagiti natural a gameng nga adda iti Union de la Selva.. Nupay kasta, dagiti awtoridad iti komunidad a mismo ket awananda iti pagayatan a mangpataud iti debate maipapan iti kinapateg ti panagtaginayon iti biodibersidad, saan da met nga itukon ti gundaway para kadagiti interesado a miembro ti komunidad a masanay da iti panangimaton iti umdas koma a pannakausar ti teritorio.
Bilang miembro ti komunidad, agmulmula da iti kape, kamote ken saba ngem dagiti apit ni Fiorella ket saan nga umdas a pagganansia-an na tapno isu laeng ti trabaho na. Isunga iti napalabas a tallo a tawen ket inrugi na ti negosiana iti panaglako ti mazato.
Insuro ti in a ni Fiorella nu kasano nga isagana daytoy a mainum idi bumalbasang kalpasan ti adu a tawen a panagnaedna idiay Lima. Iti umana panangipadas na nga aramiden daytoy mainum ket nakset ngem saan nga sinmuko, kalpasan ti dua (2) a bulan ket nagaramid manen. Saan a kayat ni Fiorella nga agtalinaed nga saan na ammo ti agsagana iti tradisional a mainum iti komunidad na;inot-inut na nga inbagay nu kasano kaadu ti yucca ken nasam-it a kamote tapno magun-od ti balanse ti raman ken tekstura ti mainom;inggana nga natakuatan na ti apag-usto a timpla ti mainum. Manipud ditoy ket inrugi nan ti inaldaw a panagsagana iti mazato para iti pamilya inggana nga inbaga ti asawa na: “Apay ngata nu ilako tayo?”
Ditoy da nga inplano nga usaren ti paset ti dagada tapno agpatakder ti tindaan, nilinisan da ti paset ti dagada nga asideg iti riles, ket nasaparan da nga agasawa (ni Julian) nga agpatakder iti kalalaingana a kadakkel ti istruktura iti las-ud laeng ti makabulan; Idi damo, agduadua da nu agballigi daytoy isunga nagkeddeng ni Fiorella: “Nu saanak makalako iti las-ud ti makalawas ket isukok ti panaglako ti mazato”.
Isunga inpadas na a nagsaga ti mazato kalpasan ti umuna lawas, nilinisan na dagiti lamesaan santo nagrugi isuna iti walo (8) a litro, nagsagana iti pitser ken baso, santo nagikabil iti karatula iti ruwar ti tindaan na: mazato for sale. Saan a sigurado ni Fiorella nu anya ti makuna dagiti kostumer na iti lako na. Iti maysa nga aldaw makalako laeng isuna iti maysa a pitser, kalpasan ti makalawas ket inpadas na manen, ket nakaurnong isuna iti pananggatang kadagiti rekados.
Isunga makalako isunan iti dua (2) a pitser tunggal aldaw ket in-inot met nga umado ti kostumer na;addaan tallo(3) a tawen nan iti daytoy a negosio.
Agsagsaga ni Fiorella ti mazato iti tindaan na para iti panagsangpet ti diners na.Ladawan ni Luisenrrique Becerra Velarde
“Kas inna, kanayon a kayat tayo nga maaddaan ti pagsayaatan ken adu a gundaway dagiti annak tayo, ngem awanan interes dagiti awtoridad tapno suportaran ti pangdur-as ti komunidad;adda man dagiti panagsanay maipanggep iti organiko a panagmula, panagpinta babaen iti natural a tina, ngem awan ti proyekto a maka-anay wenno sustenable. Ti panag-akar iti dadduma a lugar dagiti agtutubo ket makitkita da a namnama tapno makastrek iti panagdur-as”, panang-isplikar ti miembro iti komunidad.
Ni Ivonne Yashira agtawen ti sangapulo ket siam (19), kaunaan nga anak a babai ni Fiorella, naiyanak idiay Lima ken nagigian idiay Puente Piedra – Zapallal inggana agtawen ti siete (7) ket nag-akar iti ayan ti pamilya na idiay Union de la Selva. Bayat ti kaadda na iti sekondaria, isuna ti agas-asikaso kadagiti ub-ubing a kakabsat na, gaputa ni ina na ket masapa a mapan iti talon santo magawid a nababannog ket saan na a masaparan ti mariing a masapa tapno agluto. Isuna (ni Ivonne) ti agsagana para iti pamigat ken tumultulong kadagiti ading na tapno agsagana a mapan iti eskwelaan.
Ni Ivonne (agtawen ti 19) ken ti anak a lalaki a ni Evans(agtawen ti 9)nga agur-uray iti kostumer iti ayan ti negosio ti pamilya.Ladawan ni Luisenrrique Becerra Velarde
Iti kaadda na iti maika-uupat a tawen iti panag-eskwela iti sekondaria, naamiris ni Ivonne a ti turismo ket mabalin a mangpataud iti ekonomia ti Amazon tapno maitandudo ti lokal a panagdur-as. Kayat na a sauwen, saanen a kasapulan nga umakar ken umadayo iti ili na tapno laeng agbirok ti panggedan, ngem ketdi mabalin nga agrugi isuna ti maysa a negosio iti mismo nga ili da. Ti daga ti nagannak na ket napalikmutan ti naidumduma a biodibersidad ngem maparparmek daytoy gapu iti panagbalbaliw ti klima- isunga ikagkagumaan na nga makitinnulong wenno makitrabaho tapno mapreserba ken mapatalinaed ti biag iti kabakiran.
“Napateg a maamuan ti dadduma nga agbibiag ditoy a lubong nu anya ti akem na iti nakaparsua-an na, kadawyan nga ammo tayo ket datayo ti mangdadda-dael iti aglawlaw; makatulong ti turismo para iti daytoy a naduma-duma a kaamuan. Kadawyan ket saan tayo a maamiris ti mapukpukaw iti law-ang tayo, iti tiempo ti kalgaw, adu ti agduduma a puli ti billit ti sumangsangpet: adda ti parrots, toucans ken Andean cock-of-the-rocks. Gapu iti panagbalbaliw ti klima ken panagregga-ay ti daga, dagiti kaykayo a pagtataengan da ket natay wenno napukan, kayat na a sauwen, ti biodibersidad a mangsup-suporta ken pagsangsanggiran iti panagbiag da ket mapukpukaw,” kinuna ni Ivonne.
Ilawlawag ni ivonne a “iti uneg ti kabakiran, imbes nga agmula, mapukpukan dagiti kayo, mapuoran dagiti talon ken umad-adu ti maipakat nga insektisidio tapno ad-adda a nabunga ti daga.Ti saan nga ammo dagiti mannalon ket dadda-daelen da ti daga.”
Ti intero a pamilya ket sisusuporta iti cassava a negosioda babaen iti panagidaulo ni Fiorella. .Iti agsapa ni Ivonne ti mangimaton iti tindaan ken iti malem ket dagiti adding na ti sumublat.
Nu agkurang ti cassava ken nasam-it a kamote,kontaken ni Fiorella dagiti aglaklako tapno iyeg da iti tindaan na, sananto bunagen nga ipan iti balay na. Iti karabiian na ket isagana da ti mazato ken bulbulong tapno umalsem nga agpatnag.
Ti negosio a mazato ket rugrugi ti adu a masakbayan a proyekto a mapanpanunot ni Ivonne. Plano na nga agpatakder ti hotel para kadagiti turista iti paset ti daga ti nagannak na, ken panpanunoten na nga ag-eskwela iti mano pay a tawen idiay Lima santo agsubli idiay Union de la Selva. Ibingbingay ni Fiorella ti panag-ayat na iti law-ang kadagiti annak na, ket agtultuloy daytoy a rikna a kas inspirasyon nga ag-ibingay nu anya ti pagayatan ti pamilya na a makadanon iti teritorio a manglab-aw iti pagtaengan nga nagbangonan da.
l-alaen ni Fiorella ti banga tapno irugi nga agpa-burek ti cassava ken isagana ti mazato, katinnulong na ni Ivonne.Ladawan ni Luisenrrique Becerra Velarde
Maipapan iti autor:
Ni Luisenrrique Becerra Velarde (idiay Lima, idi tawen 1993)maysa a litratista a dokumentor; ti trabaho na ket agsuksukisok ti silpo ti nagbaetan dagiti karbengan ti tao, panag-akar,sekswalidad,kultura a tawid, kinasiasinno ken teritorio. Ti biswal a panang-ilanad a kas maysa a maka-allukoy nga espasyo tapno maiyam-ammo dagiti isyu para iti debate ti publiko ken mang-allukoy ti panagsasarita babaen iti kritikal a panangiparang ti pangkasapulan a mangburak iti stereotypes. Ti wagas na iti panagretrato ket naibatay iti panagsanay na a kas maysa a periodista a ti suhetibo ken ti nasaknap a konsepto ti “kinapudno” ket mangiturong ti panggepna a mangbangon kadagiti salaysay ti memoria a mairaman ti kinaawan patinggana, panagsusupiat, ken kangrunaan iti amin, ti aglawlaw a saan a maliklikan a mangkondision kadatayo.
