Sasa ni wakati wa wahifadhi kutetea haki za kijamii

Makala haya yalichapishwa awali katika PLOS Biology na © 2024 E. J. Milner-Gulland

Ukosefu wa usawa wa madaraka uliopo na ukosefu wa haki unaweza kuchochewa na mtiririko mkubwa wa ufadhili wa kimataifa kwa ajili ya kurejesha asili. Wahifadhi wa mazingira bado wanapambana na nini maana ya haki ya kijamii katika utendaji; mabadiliko makubwa katika mawazo yanahitajika.

Chini ya Mkataba wa Bayoanuwai (CBD) Kunming–Montreal Global Biodiversity Framework (GBF), nchi zilikubali kusitisha na kubadili upotevu wa bayoanuwai ifikapo 2030, kuelekea ulimwengu unaoishi kwa amani na asili ifikapo 2050. Maono hii kabambe inahitaji urejeshaji wa asili kiwango kikubwa, kinachoongozwa na msururu wa data katika viwango vya ndani, kitaifa na kimataifa. Athari mbaya kwa watu na asili ya nyayo za mataifa ya nyumbani na ng’ambo ni lazima zibainishwe, kama vile lazima faida kutoka kwa hatua zilizochukuliwa kushughulikia athari hizi na kuchangia katika uokoaji wa asili. Maneno “bayoanuwai” na “asili” mara nyingi hutumiwa kwa kubadilishana. Hapa, ninatumia “asili” ninapomaanisha mazingira asilia ambayo sisi sote tunaishi na ambayo tunathamini, na ninatumia “bayoanuwai” wakati ni sehemu ya neno linalotumiwa sana (k.m., mikopo ya bayoanuwai) au kumaanisha kipengele cha asili ambayo inakadiriwa.

Ufufuaji wa hali ya asili utahitaji mtiririko mkubwa wa fedha kutoka kwa biashara na serikali (hasa katika nchi za kaskazini yenye utajiri) hadi maeneo ambayo uharibifu wa asili unatokea (hasa katika maeneo maskini ya vijijini ya tropiki) [1]. Masoko yanazalishwa na wale wanaotaka kukabiliana na athari zao za kaboni na bayoanuwai au kuwekeza katika mikopo ya bayoanuwai; fedha za bayoanuwai pia hupitia miundo ya nchi mbili na kimataifa ikijumuisha misaada ya ng’ambo, fedha za hasara na uharibifu, ufadhili wa Global Environment Facility, na njia za jadi za uhifadhi. Mitiririko ya fedha ya kimataifa inayohusiana na kaboni ni kubwa zaidi na imara zaidi kuliko ile ya asili. Fedha nyingi za kaboni hutiririka kwa uingiliaji kati wa kuhifadhi au kuchukua kaboni kupitia kuzuia upotezaji zaidi wa makazi asilia au urejeshaji wa ardhi iliyoharibiwa. Wasiwasi mkubwa umeibuliwa kuhusu mtiririko huu, sio tu kuhusu ufanisi wa uwekezaji unaotegemea asili kama njiaya kumaliza kaboni, lakini pia kuhusu ukiukaji wa haki za binadamu zinazohusiana na uwekezaji huu. Hata hivyo, masoko ya biashara ya faida na hasara katika gesi zinazochafua hewa ni rahisi kimawazo kuliko masoko ya asili, kwa sababu asili haiwezi kuvu; ni ya nguvu na ya viwango vingi katika wakati na nafasi.

Hatuwezi kuteua na kuchagua wapi na ni aina gani ya bayoanuwai tunafaa kulinda na kurejesha: inahitaji kupimwa na kurejeshwa ndani ya nchi ambapo athari iko. Kwa hivyo, hakuna kipimo kimoja cha mchanganyiko (kama vile tCO22tCO2e kwa gesi zinazochafua hewa) kinachoweza kunasa utata muhimu kwa mifumo ya ikolojia inayofanya kazi, ikiruhusu hasara katika muktadha mmoja kutatuliwa na faida katika nyingine. Hata hivyo, tunahitaji kujumlisha taarifa kuhusu mielekeo ya bioanuwai katika mizani ili kufahamisha mikakati ya kitaifa na shirika ya bayoanuwai na kupima maendeleo ya jumla kuelekea lengo la GBF la kusimamisha na kurudisha nyuma upotevu wa bayoanuwai ifikapo 2030. GBF ina wingi wa viashirio vinavyohusishwa, ingawa baadhi ya vipengele vya bayoanuwai na vichochezi vya hasara bado havijashughulikiwa vyema (k.m., matumizi endelevu ya wanyamapori). Viashirio hivi pia haviambatani vyema na viashirio vinavyotengenezwa kwa ajili ya biashara ili kutathmini athari zao za bayoanuwai na kuongoza hatua zinazochangia malengo chanya ya ulimwengu asili [2].

Kubuni na kutekeleza mikakati ya kimataifa ya kurejesha hali ya asili inatoa changamoto zaidi ya kubuni viashirio vinavyofaa. Kwanza, tunakabiliwa na shida mbaya. Malengo ya kurejesha asili, kuleta utulivu wa tabia nchi, na kukuza maendeleo ya binadamu huingiliana kwa njia ngumu; maoni chanya na yenye atharii ni mengi. Kuzorota kwa mwelekeo mmoja huzidisha nyingine, na kuifanya kuwa vigumu kufaikia faida kwa wote kwa amani. Pili, maeneo ya hifadhi hayatoshi. Hatuwezi tu kuzingatia kusimamia maeneo muhimu kwa bioanuwai ikiwa tunataka kusitisha na kubadili upotevu wa bayoanuwai; matumizi ya kimataifa yanapaswa kupungua sana ikiwa asili itapona [33]. Wajibu wa athari haujasambazwa kwa usawa, sasa na zamani, kwa hivyo nchi tajiri lazima zichukue mzigo mkuu wa kupunguza athari [44]. Tatu, asili imefungamana kwa karibu sana na maisha ya binadamu kwa njia ambazo hutofautiana kwa wakati na nafasi, zikihitaji uhifadhi wa mtaani [11]. Tathmini ya athari za kijamii haiwezi tu kuzingatia ustawi wa nyenzo au riziki; lazima zijumuishe mawazo ya chini juu ya kile ambacho ni muhimu kwa watu na jinsi afua zinazozingatia bayoanuwai zinavyowaathiri [55]. Na hatimaye, msingi wa ushahidi wa kimataifa wa kupanga hatua za kurejesha asili ni dhaifu na yenye upendeleo, kuhusu mielekeo ya bayanuwai na vichochezi vyake pamoja na ujuzi kuhusu jinsi bora ya kuingilia kati. Rekodi ya uhifadhi juu ya tathmini thabiti ya athari za uingiliaji kati ni mbaya [66]. Hii inahatarisha uingiliaji kati usiofaa na usio na tija ambao unapendelea kijiografia na uainishaji.

Mazungumzo ya kimataifa ya uhifadhi mara nyingi huhimiza haki ya kijamii, lakini mara nyingi hii inamaanisha ugawaji wa faida kutoka kwa maeneo yaliyohifadhiwa au usaidizi wa riziki, na vipimo vya mafanikio vinavyohusiana na ustawi wa nyenzo. Usawa wa usambazaji hujadiliwa mara kwa mara (k.m., ikiwa faida zimegawanywa kwa haki), lakini maana ya “haki” kwa ujumla inategemea tafsiri ya kibinafsi ya mtu anayegawanya, badala ya kanuni au viwango vilivyokubaliwa kimataifa. Utambuzi na usawa wa kiutaratibu hauonekani sana katika mazungumzo na kiutendaji, na haki za binadamu hata kidogo zaidi.

Mazoea mazuri yapo bila shaka (Sanduku la 1), lakini ushiriki wa wakazi wa eneo hilo katika uhifadhi kwa sasa bado ni wa baada ya hoc (hutokea baada ya sehemu/njia kuchaguliwa) na tendaji (kulingana na ulinzi wa kijamii na taratibu za malalamiko iwapo kuna malalamiko) . Kuhusika kwa nje katika eneo kwa kawaida kunatokana na uwepo wa bayoanuwai inayothaminiwa kimataifa (k.m., msitu usio na kitu, spishi zilizo hatarini, maeneo yenye uwezo wa kurejesha). Idhini ya bure, ya awali, na ya kuarifiwa si mara zote hutafutwa kutoka kwa jamii za wenyeji kwa ajili ya hatua zinazopendekezwa za uhifadhi, na ikiwa itatafutwa kwa ujumla ni mwanzoni mwa mchakato, badala ya kama sehemu ya mazungumzo yanayoendelea

Iwapo wahifadhi wanataka kuchangia kwa haki zaidi kijamii na, hatimaye, ulimwengu endelevu zaidi, mamlaka inahitaji kubadilika. Tunahitaji mbinu ya kutoka chini kwenda juu, ambapo mtiririko mkubwa wa pesa kwa bayoanuwai huhamasishwa kwa misingi ya mahitaji na matamanio yaliyoonyeshwa ndani, badala ya kishindo kikubwa zaidi kwa wawekezaji wa nje. Hata hivyo, kipaumbele cha wahifadhi kulinda bayoanuwai yenye thamani ya kimataifa na isiyoweza kurejeshwa haioani kikamilifu na vipaumbele vya maendeleo ya binadamu, au hata kwa uhifadhi wa bayoanuwai katika viwango vya ndani au kitaifa. Hivi sasa, mazungumzo ya uaminifu na ya usawa kuhusu jinsi vipaumbele na maadili yanavyolingana au migogoro haifanyiki. Mazungumzo haya yanawahitaji wahifadhi kutoka kwenye msingi wa maadili na kutambua ubadilishanaji wa biashara na ushirikiano unaohusishwa katika kufikia malengo ya asili, jamii na tabia nchi.

Kulingana na uchanganuzi huu, baadhi ya sharti za uhifadhi wa haki zaidi kijamii zinaweza kujumuisha:

• Kuhakikisha kwamba haki za binadamu ni wajibu wa kisheria na kuunda mstari mwekundu wa kimsingi unaosimamia uingiliaji kati wowote wa uhifadhi [11].

• Ikiwa ni pamoja na usawa wa utambuzi na kiutaratibu katika kupanga na kutathmini hatua za uhifadhi, sio tu usawa wa usambazaji.

• Kutosema kwa ajili ya watu; kuwaunga mkono na kuwapa uwezo wa kujieleza.

• Kuchunguza njia za kupatikana ili kusaidia na kuwezesha wakazi wa maeneo mbalimbali ya bayoanuwai hatarishi kuhifadhi asili yao wenyewe, badala ya kufuata vipaumbele vya uhifadhi vya nje na kisha kuviweka kando.

• Kuwa tayari kusikiliza watu wanasema nini na kuzingatia nini kifanyike ikiwa vipaumbele na mipango yao haiendani na ajenda za nje.

Kutokuaminiana kwa kina kati ya wahifadhi na wale walioathiriwa na vitendo vya uhifadhi, kulingana na uzoefu mbaya wa zamani au wa sasa, huchukua muda kupona, hivyo uhifadhi utakuwa wa polepole na mgumu zaidi ikiwa unafanywa kwa njia ya haki ya kijamii. Sekta ya uhifadhi yenyewe bado inatawaliwa na nchi za kaskazini; hatua za maana za kuunga mkono wenzao wa nchi za kusini kuongoza katika ngazi za kimataifa, kitaifa na za ndani pia zinahitajika ikiwa sekta hii itabadilika.

Wahifadhi na wanasayansi wa bioanuwai wana uwezo, kama sekta, kutoshiriki katika ukuzaji na utumiaji wa viashiria visivyotosheleza, rahisi na vinavyotokana na nje kwa bayoanuwai na matokeo ya kijamii, ambayo hayatambui haki, mitazamo, na maadili ya wingi kwa bayoanuwai inayoshikiliwa na wakazi wa eneo hilo [12]. Badala yake, ni lazima tushirikiane kuunda mifumo ya ufuatiliaji wa bayoanuwai ambayo hupachika haki ya kijamii na kuwezesha kubuni na kutathmini afua thabiti ili kujifunza. Hii itahitaji uamuzi mgumu kufanywa, na matokeo yatakuwa polepole kufikiwa, lakini itakuwa mchango muhimu kuelekea maono ya CBD ya ubinadamu kuishi kwa amani na asili.

Haki ya kijamii na haki ya sayari inaweza (na lazima) kuoanisha, lakini hii inahitaji wale ambao kwa sasa wana uwezo na upendeleo kuacha baadhi yake. Wakati masoko ya kimataifa ya bayoanuwai yanapoendelea, shinikizo la kupunguza pembe zitakua tu. Haki-msingi, uhifadhi wa haki kijamii ni njia ya mawe, na hasa inajaribu kukwepa inapoonekana kuwa ufadhili wa kiasi kikubwa kwa asili hatimaye unafunguliwa. Lakini tusipotoa msimamo sasa, wakati miundo, vipimo, na mbinu za kuelekeza mtiririko wa kimataifa wa ufadhili wa ufufuaji wa mazingira asilia zinapoendelezwa, ukosefu wa usawa utazuiliwa na hatimaye watu na asili watapoteza.

Shukrani

Kipande hiki kimeundwa na mazungumzo mengi na wafanyakazi wenzangu na wanafunzi ndani ya Kituo cha Interdisciplinary Centre for Conservation Science na zaidi; Ninawashukuru wote